Queen's Gambit Accepted: Talihsiz Satranç Kariyerime Yeni Bir Sayfa

Satranç benim için hep bir tutkuydu. Ya da ben öyle sanmayı tercih ediyorum. Çünkü çok ara verdim, bana ara verdiren sebeplere direnmedim.

İlk oyunumu hatırlıyorum. Ben 9-10 yaşlarındayken taşındığımız apartmanın en alt katında, fakir bir ailenin iki çocuğundan büyük olanı bana kendi evlerinde öğretmişti satrancı. İlk bir iki oyunu o yendi. Aradan kaç gün geçtiğini hatırlamıyorum, sonra yine onların evinde ben onu yendiğimde ağlamaya başladı. Şaşırmıştım.

Zaten militarist ögelerden hoşlanıyordum (şimdi her ne kadar politik olarak tam aksi bir tavrım varsa da). Savaş, strateji oyunları hep ilgimi çekti. Rekabetçiydim, asosyal, aykırı ve ucubeydim. Öte yandan derslerde de başarılıydım ki bunu zekama bağlıyorum. Sportif faliyetlerde oldukça kötüydüm. Haliyle satranç benim için kaçınılmazdı.

Bir dönem satranç dersleriyle beraber bu oyun okulda oynanmaya başladı. Herkes benden korkuyordu. Rakip bulamadığımda kendi  kendime oynuyordum. Adımı bir marka gibi hissediyordum. Karşıma kim çıkarsa arkamda benim yeneceğime inanan bir sınıf vardı. Ama herkesin karşısında yenilmekten de tir tir korkuyordum. Satranç kitapları alıp onlara çalışıyordum. Zekamı kullanarak kazanmaktan, zekam ile ön plana çıkmaktan çocukken de haz alıyordum. Ama ilk turnuvam bir felaketti.

Ben ortaokula başlayınca işler biraz değişti. Henüz 6. sınıfta SBS diye bir sınav yüzünden dersaneye başladım. Tam da resmi turnuvalara başladığım dönem... Dersane ve turnuva maçları haftasonu çakışıyordu. Annem ders çalışmam için baskı yapıyordu, ben gizli gizli satranç kitaplarımı okuyup onlardan habersiz turnuvalara katılıyordum. Bir gün okullar arası bir turnuvada okul kaptanı olarak oynarken Muğla birincisiyle üç buçuk saatlik bir maçım oldu. Dersaneden kaçıp gittiğim turnuvayı ailem bastı ve o maça denk geldiler. Onlar dibime girmeden önce hakem onları uzaklaştırdı, beni öteden izlemeye başladılar, sonra da gittiler. Dikkatim çok dağılmıştı. Maçın son anlarında rakibim ve ben ara ara beraberlik teklif ediyorduk ama birbirimizin tekliflerini de kabul etmiyorduk. Herkes bizim maçın bitmesini bekliyor, bizi izliyor, arada hakemler beraberliğe razı olmamızı söylüyorlardı. Rakibimin beraberlik tekliflerini kabul etmedim ve sonunda yaptığım bir hatayla pozisyon çözüldü, kaybettim. Kalktım, uzaklaştım, ağlamaya başladım. Okul antrenörleri ve takımım geldi. Bir sonraki maça çıkmak istemedim ama çıkmam için beni ikna ettiler. O son turnuva maçımdı, maçın ortasında oyunu terk edip gittim.

Sınavlar bitti liseye başladım. Tüm lise hayatım boyunca doğru düzgün kendimi vererek satranç oynamadım, zaten oynayacak pek kimse de yoktu etrafımda. Eskisi gibi şampiyonluk hayalleri aklımdan bile geçmedi. Üniversiteye başladım, o sıra okuduğum kitaplardan etkilenip bunların ne kadar boş şeyler olduğunu düşündüm ve satranç oynamayı, resim çizmeyi, bilgisayar oyunlarını bıraktım. İlerleyen yıllarda yeni telefonumda online satranç oynamak için ne kadar harika uygulamalar olduğunu keşfettim. Arada bir oynuyordum ama hala daha bir hedefim, bir hayalim yoktu. Zaten sürekli ders çalışıyor, kitap okuyor, tüm bunlar ve diğer uğraşılar arasında oyun oynamak için zamanım olmadığını düşünüyordum. Uzun bir süre yalnızca blitz (hızlı satranç) oynadım. Süre baskısı olan her şeyde düşük performans gösterdiğim için bunda pek başarılı olamadım ama oynadığım her iki oyundan birini kaybetmek buna bağımlı olmamı engellemedi. Bazı dönemler oluyordu, deli gibi satranç oynuyordum, hatta rüyalarımdan satranç hamleleri yaparak uyanıyordum. Bazı dönemler uzun bir ara veriyordum. Üniversite yıllarımda ders ve turnuva programlarını ayarlamak, turnuva ve lisans ücretleri vs. derken zaten başarısız olacağımı düşündüğüm turnuvalardan uzak durdum. Ama 3+2 blitz oynamaya devam ettim.

"Again?"

2020 Aralık'ta The Queen's Gambit'i izlemeye başladım ve az önce 1 Ocak 2021'e girerken bitirdim. Benim gibi bir satranç tutkunu için dehşet ötesi bir diziydi, gözlerim sulu sulu izledim birçok sahneyi. İçimde bir şeyleri uyandırdı. Yeniden eski günlere, çocukluğuma dönmek istedim. Bana unuttuğum pişmanlıkları, aileme kızgınlıklarımı, yenilgilerimi hatırlattı. Her bölümün sonunda daha fazla satranç düşünmeye başladım, daha fazla yenmek, daha fazla kendimi ispat etmek istedim. Ama hala daha yeniliyordum. Satranç hakkında çok fazla teorik düşüncem vardı, "bu oyunda çok daha iyi olmalıydım" diye düşündüm ama internette rastgele karşıma çıkan insanlara bile yeniliyordum. Sorunlara odaklanmaya başladım. Öncelikle blitz oynamak zaten benim gibi her şeyde ağır hareket eden biri için dezavantajdı. İkinci olarak blitz; oyunun doğasına, derin,  analitik düşünceye tersti. Birçok hamleyi yeterince düşünmeden yapmak zorunda kalıyordum ve zihin buna alışıyordu. Öyle ki satrancın bilişsel becerilere katkısı büyük ölçüde yok olmakla beraber günlük hayatta da sezgisel düşünmeye ve tepkisel davranmaya itiyordu hızlı satranç. Blitz'i bıraktım, kendi oyunlarımı biraz analiz ettim, her oyun sonrası hatalarımı kontrol etmeye başladım ve puanım hemen yükseldi. Kendime söz verdim, Lichess'te 2000 puan'a gelince turnuvalara katılacağım ve ortalığın tozunu attıracağım :)

Gerçi bu kadar ara vermişsin, rakiplerin belki çocukluktan bu yana oynuyor, günde 8 saat satranç çalışıyor, her gün satranç kitapları okuyor ve hatta bunun için fonlanıyorlar... Ben de hipotetik düşünme noktasında boş durmadım üniversite yıllarımda. Ama evet, eskisi gibi dünya şampiyonu olma hayallerim rasyonel olarak yok. En azından Türkiy... Şaka şaka :) Ama çocuğumu bir satranç canavarı olarak yetiştirmeyi planlıyorum dört yaşından başlayarak. Bakarsın o dünya şampiyonu olur.

Son olarak, 2020'yi bitirdiğim şu günde The Queen's Gambit'i de bitirdim. Bir aydır bu dizi bitince ne yapacağımı düşünüyor ve hemen bitmesin diye ara vere vere izliyordum. Karakterler harikaydı, onlarla dost olmuş gibi hissettim ve elbette dizi bitince bir ayrılık hissi sardı. Sevdiğim bir diziyi bile bitirince basan bu ayrılık hissi beni ölümüm sırasında ya da ihtiyarlığımda nasıl karşılar düşünemiyorum. Ama tam şu an, şu yazıyı yazıp yaşadıklarımı ve bu hislerimi ölümsüzleştirmek bir merhem oldu zeval ve firak acısına. Neyse, satranç benim için bir tutkuydu, hala öyle ve öyle olacak. Satranç bana kalırsa insan aklının en harika onuru (dipnot). İnsanlar satranç diye bir oyunun mucidi olduklarını düşünüp kendileriyle gurur duymalı, aynı zamanda böyle bir oyunun varlık buluşunu düşünüp ve de her zaman kendilerinden daha iyi insan ve makine oyuncuların bulunduğunu hatırlayıp aczini anlamalı.

Bir gün ekranlarda değil de eskisi gibi satranç tahtalarında yüz yüze oynamak dileğiyle,

Ensar

03.25
01/01/2021

Dipnot: 3 yıl sonra bu dipnotu ekleme ihtiyacı hissettim. "Satranç (...) insan aklının en harika onuru" derken biraz/baya abartmışım sanırım. Sonuçta duygusal bir yazı... Şimdi bu cümleyi meşrulaştıracak pek bir şey gelmiyor aklıma :) dipnot tarihi: 10/08/2023